Gần 2 tháng trước khi chính thức trở lại Nhà Trắng, tổng thống đắc cử Donald Trump hôm 26/11/2024 đã dọa sẽ áp thuế 10% đối với mọi hàng hóa nhập từ Trung Quốc vào Mỹ, nếu Bắc Kinh không có biện pháp chấm dứt hoạt động xuất khẩu Fentanyl sang Hoa Kỳ.
Đăng ngày: 29/11/2024
Trên mạng xã hội Truth Social của ông, Donald Trump viết : « Các đại diện của Trung Quốc từng bảo đảm với tôi rằng họ sẽ áp dụng hình phạt mức tối đa, tức là án tử hình, đối với những kẻ buôn ma túy bị bắt quả tang, nhưng tiếc là điều này không bao giờ được áp dụng. Những loại thuốc này được đưa ồ ạt vào đất nước chúng ta, chủ yếu qua ngả Mêhicô, ở mức nhiều chưa từng có ».
Đáp lại, bộ Ngoại Giao Trung Quốc cho biết Bắc Kinh « vẫn sẵn sàng tiếp tục hợp tác chống ma túy với Hoa Kỳ », nhưng Bắc Kinh lưu ý Mỹ đừng coi là hiển nhiên Trung Quốc phải có thiện chí làm như vậy. Fentanyl liệu có sẽ trở thành mặt trận xung đột mới giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ?
Fentanyl là gì và đến từ đâu ?
Ban đầu là một loại thuốc giảm đau cực mạnh được sử dụng có kiểm soát, chẳng hạn cho bệnh nhân ung thư, sau đó Fentanyl đã được dùng như một loại ma túy tổng hợp « mạnh hơn morphine khoảng 100 lần và mạnh hơn heroine khoảng 50 lần ». Fentanyl dễ bào chế, có giá rẻ và gây nghiện ngay từ lần dùng đầu tiên. Fentanyl nhập lậu vào Mỹ thường được sản xuất ở Mêhicô với các hóa chất chủ yếu được điều chế và nhập từ Trung Quốc.
Giáo sư Bruno Megarban về Hồi sức Nội khoa và Chống độc, Đại học Paris Cité, trên trang mạng nghiên cứu The Conversation ngày 12/11/2024, cho biết trong năm 2022, khoảng 4,5 tấn bột Fentanyl đã bị hải quan Hoa Kỳ thu giữ, tương đương 388 triệu liều Fentanyl, đủ để giết chết toàn bộ dân Mỹ.
Theo số liệu của Cơ quan phòng chống ma túy DEA của Mỹ, nạn nghiện Fentanyl và việc dùng Fentanyl quá liều đã gây ra cái chết cho khoảng 70.000 người tại Mỹ mỗi năm. Đây là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu cho người Mỹ từ 18 đến 45 tuổi. DEA tố cáo Trung Quốc là « nguồn cung cấp chính » các tiền chất, các hóa chất không thể thiếu được trong quá trình bào chế, sản xuất chất gây nghiện Fentanyl được buôn lậu vào Hoa Kỳ. Tại Mỹ, Fentanyl còn được gọi là « China White » (Chất trắng Trung Quốc)
Trung Quốc vốn là một trong những nước mạnh tay chống ma túy, nhưng các chất có thể dùng để bào chế Fentanyl lại không bị coi là bất hợp pháp. Bắc Kinh cũng khẳng định « không tồn tại hoạt động buôn bán trái phép Fentanyl » từ Trung Quốc sang Mêhicô.
Tại sao Trung Quốc lại bị tố là thủ phạm?
Chính quyền Biden đã coi cuộc chiến chống Fentanyl là một trong những ưu tiên. AFP nhắc lại là hồi tháng 10, chính phủ Mỹ đã trừng phạt hàng chục cá nhân và thực thể đặt trụ sở tại Trung Quốc, bị cáo buộc là « nguồn cung cấp » cho những kẻ buôn lậu Fentanyl của Mỹ, cho những người bán Fentanyl trên các trang dark web và cho các băng đảng buôn lậu tại Mêhicô. Nhóm này gồm các công ty có trụ sở tại Vũ Hán, một số nơi khác ở Trung Quốc đại lục, cũng như ở Hồng Kông, bị cáo buộc đã chuyển sang Mêhicô và Hoa Kỳ tổng cộng 900 kg tiền chất hóa học nhưng đã bị chính quyền Mỹ thu giữ. Số tiền chất này nếu được dùng thì sẽ điều chế ra một khối lượng khổng lồ Fentanyl.
Bộ trưởng Tư Pháp Mỹ Merrick Garland khẳng định: « Việc buôn lậu Fentanyl trên thế giới, dẫn đến cái chết của nhiều người Mỹ, thường bắt đầu từ các nhà máy hóa chất của Trung Quốc ».
Gần đây hơn, ngay hồi đầu tháng 11, chỉ 2 ngày sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024, bộ Tư Pháp Mỹ cũng thông báo là công ty hóa chất Trung Quốc Hubei Aoks Bio-Tech, cùng giám đốc và 3 lãnh đạo của công ty đã bị tư pháp liên bang Mỹ kết tội bán bất hợp pháp các hóa chất dùng để bào chế chất gây nghiện Fentanyl ra nước ngoài, « làm nghiêm trọng thêm cuộc khủng hoảng Fentanyl tại Mỹ ». Bộ Tư Pháp Hoa Kỳ cho biết là ít nhất từ tháng 11/2016 đến tháng 11/2023, Hubei Aoks Bio-Tech đã bán và xuất sang Mỹ 11 kg tiền chất sản xuất Fentanyl, đủ để điều chế hàng triệu viên ma túy tổng hợp Fentanyl.
Tư pháp Mỹ còn tố cáo công ty hóa chất Trung Quốc bán sang Mỹ « tranq », một loại chất gây nghiện mới cũng có sức tàn phá kinh khủng đối với sức khỏe người dùng. Các chất này đã được xuất khẩu và chuyển sang Mỹ cho một người « trên thực tế là một đặc vụ chìm » của Trung Quốc.
Một hôm sau thông cáo của bộ Tư Pháp Mỹ, bộ Công An Trung Quốc hôm 08/11 khẳng định đang điều tra vụ việc dựa trên thông tin do Hoa Kỳ cung cấp. Tân Hoa Xã cho biết 4 nghi phạm tại Trung Quốc đã bị bắt giữ.
Bắc Kinh có hợp tác với Washington trong cuộc chiến chống Fentanyl ?
Vào tháng 08/2024, Bắc Kinh tuyên bố tăng cường kiểm soát các hóa chất được sử dụng để sản xuất Fentanyl, một quyết định được Washington hoan nghênh.
Trên thực tế, trong những năm vừa qua, các cuộc thảo luận Trung-Mỹ về cuộc chiến chống Fentanyl đã bị ảnh hưởng do căng thẳng trong quan hệ song phương. Phải đến thượng đỉnh hồi tháng 11/2023 tại San Francisco, tổng thống Mỹ Joe Biden và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mới hứa sẽ cho nối lại các cuộc thảo luận. Nhóm công tác của hai nước về chống buôn bán Fentanyl đã gặp nhau ở Washington vào mùa hè này. Trung Quốc đã công bố các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn 3 tiền chất Fentanyl chính.
Thế nhưng, các chuyên gia cho biết những kẻ buôn lậu Fentanyl có thể nhanh chóng thích nghi, tạo ra các biến thể mới trước khi chúng được xác định và đưa vào quản lý. Bên cạnh đó, theo Vanda Felbab-Brown, chuyên gia về tội phạm có tổ chức tại Viện nghiên cứu Brookings của Mỹ, Bắc Kinh chưa đủ cứng rắn với các công ty tham gia vào hoạt động thương mại này. Theo viện Brookings, Trung Quốc « còn xa mới có những bản cáo trạng thực sự hoặc truy tố cứng rắn về tội rửa tiền hoặc gửi tiền chất cho các băng đảng ma túy của Mêhicô ».
Bắc Kinh thậm chí đã « đổi giọng ». Cựu nhà báo của AFP, Pierre-Antoine Donnet, chuyên về Trung Quốc, trên The Conversation hồi tháng 06/2024 trích dẫn đại sứ Trung Quốc tại Mỹ Tạ Phong (Xi Feng) tuyên bố: Cuộc khủng hoảng Fentanyl tại Mỹ « không phải vấn đề của Trung Quốc và Trung Quốc không phải là nguyên nhân » gây ra cuộc khủng hoảng này.
Chính đảng Cộng Sản Trung Quốc đã khuyến khích lệ hoạt động xuất khẩu Fentanyl ?
Bất chấp những hứa hẹn hợp tác Bắc Kinh từng đưa ra, Washington cay đắng nhận ra rằng đó chỉ là những lời nói suông. Fentanyl ngày càng được nhập nhiều hơn vào Mỹ và cướp đi mạng sống của nhiều người hơn. Trong bài viết « Fentanyl : Vai trò của Bắc Kinh trong xuất khẩu chất gây nghiện giết người hàng loạt tại Mỹ », Pierre-Antoine Donnet cho biết, trước cuộc khủng hoảng Fentanyl đang ngày càng mang tính chính trị trong bối cảnh sắp đến bầu cử tổng thống Mỹ 2024, chính quyền Biden dần dần đã tỏ ra cứng rắn hơn với Bắc Kinh.
Ngày 11/06, các nhà điều tra Mỹ đã công bố một báo cáo chưa từng có và bất ngờ về vấn đề này, được chuyển tới Ủy ban lưỡng viện về Trung Quốc tại Washington. Các nhà điều tra tuyên bố có bằng chứng cho thấy chính phủ Trung Quốc đang tiếp tục trợ cấp « trực tiếp […] cho hoạt động sản xuất và xuất khẩu trái phép Fentanyl ».
Theo báo cáo này, các quan chức Trung Quốc « khuyến khích » sản xuất các tiền chất hóa học Fentanyl thông qua « trợ cấp và phần thưởng cho các công ty tham gia mạnh mẽ vào các hoạt buôn bán nguyên liệu (được sử dụng để sản xuất) Fentanyl ». Các nhà điều tra đã thu thập được những thông tin cho thấy các công ty Trung Quốc sản xuất tiền chất Fentanyl có thể đệ đơn xin được giảm thuế và được hưởng các biện pháp tài trợ khác của nhà nước Trung Quốc cho hoạt động xuất khẩu Fentanyl. Bắc Kinh đương nhiên bác bỏ cáo buộc đó của Washington.
Donald Trump hiện giờ tỏ ra quyết tâm trong đường lối cứng rắn chống Trung Quốc. Nhưng không có gì đảm bảo rằng mức thuế mới mà tổng thống thứ 47 của Hoa Kỳ áp đặt đối với Bắc Kinh sẽ có tác dụng đưa Mỹ thoát khỏi khủng hoảng « chất trắng Trung Quốc ».
